7ـ روایات امام صادق (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

از دیدگاه اهل‌سنت امام صادق جزو طبقة ششم

راویان[1] و با راویانی مثل عبدالملک بن عبدالعزیز معروف به ابن‌جریج، زیاد بن بیان رقی، عاصم بن بهدله و ... هم‌طبقه است.[2] ابن‌جوزی به نقل از واقدی گفته است که ایشان جزو طبقة پنجم تابعان هستند.[3] حدیث‌پژوهان اهل‌سنت روایات اندکی را از ایشان نقل کرده‌اند، در حالی که در منابع شیعی هزاران روایت از ایشان به دست ما رسیده است.

احمد بن حنبل در مسند خود تنها دوازده روایت از امام صادق نقل کرده است که یکی از این روایات نیز تکراری است. (نمودار شمارة 9)[4] این در حالی است که روایات افرادی چون ابن‌جریج که با ایشان هم‌طبقه هستند، در مسند احمد از 120 روایت متجاوز است.

بخاری و مسلم از جمله کسانی هستندکه به روایات امام صادق بسیار بی‌اعتنا بوده‌اند؛ به گونه‌ای که بخاری هیچ روایتی از ایشان در صحیح خود نیاورده و تنها چند روایت انگشت‌شمار از ایشان در کتاب ادب المفرد خود نقل کرده است. اما مسلم دوازده روایت از ایشان نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات تنها به هشت روایت می‌رسد. این در حالی است که بخاری بیش از شصت روایت و مسلم بیش از 120 روایت از ابن‌جریج نقل کرده‌اند که این تعداد به هیچ روی با میزان روایات امام صادق در این کتاب مقایسه‌کردنی نیست.

ابن‌ماجه تنها هجده روایت از ایشان نقل کرده که از آن میان دو روایت تکراری است، این در حالی است که تعداد مرویات او از ابن‌جریج بیش از چهل روایت است.

ابوداود همان‌گونه که از ائمة پیشین روایات اندک و انگشت‌شماری را نقل کرده، از امام صادق نیز تنها پنج حدیث نقل کرده است، در حالی که روایات او از ابن‌جریج بیش از هشتاد روایت است.

ترمذی 23 روایت از امام صادق نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات به هفده روایت می‌رسد، این در حالی است که روایات ابن‌جریج در کتاب او بیش از چهل روایت است.

نسائی 41 روایت از امام صادق در کتاب خود آورده است که این تعداد با حذف مکررات به 25 روایت می‌رسد. این در حالی است که روایات ابن‌جریج در کتاب او از هشتاد روایت بیشتر است.

دارمی تنها شش رویات از ایشان نقل کرده است در حالی که روایات ابن‌جریج در کتاب او از پنجاه روایت بیشتر است.

حاکم تنها 41 روایت از ایشان در مستدرک آورده است که این تعداد پس از حذف مکررات به 34 روایت می‌رسد، در حالی که روایات ابن‌جریج در کتاب او از نود روایت بیشتر است.

بیهقی بیشترین میزان روایات را از امام صادق در مقایسه با سایر کتب دهگانة اهل‌سنت در کتاب خود آورده است. او 174 روایت از ایشان نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات به 122 روایت می‌رسد. با این وجود در مقایسه با راویان هم‌طبقة امام صادق (علیه السلام) تعداد روایاتی که از ایشان در سنن بیهقی نقل شده بسیار کمتر است؛ برای نمونه میزان روایات ابن‌جریج در سنن بیهقی از پانصد روایت بیشتر است.

متقی هندی هشتاد روایت از امام صادق در کنز العمال آورده است که سه روایت آن تکراری است. با این همه مرویات او از ابن‌جریج از صد روایت بیشتر است.

اقوال و افعال امام صادق (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

از امام صادق تنها شش روایت از این دست در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت نقل شده است که آماری بس مأیوس‌کننده است. از این تعداد بیهقی دو روایت و متقی هندی، حاکم، ترمذی و احمد هر کدام یک روایت از این دست نقل کرده‌اند.

جمع‌بندی و بررسی کلی

در مجموع در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت 412 روایت از ایشان نقل شده است که این تعداد با حذف مکررات به 242 روایت می‌رسد. در این میان کتابهای سنن بیهقی و کنز العمال به ترتیب با نقل بیشترین روایات رتبة نخست را به خود اختصاص داده‌اند. بخاری نیز هیچ روایتی از امام صادق در صحیح خود نقل نکرده است. پس از بخاری ابوداود با نقل تنها پنج روایت کمترین روایات را از ایشان نقل کرده است.

همچنین در منابع مذکور 138 روایت در مسائل فقهی، 27 روایت در آداب، 21 روایت در تاریخ، هفده روایت در موضوع فضایل، دوازده روایت در زمینة تفسیر، سیزده روایت در اعتقادات، ده روایت در ادعیه و زیارات و چهار روایت در زمینة اخلاق از امام صادق نقل شده است. (نمودار شمارة 10)

8ـ روایات امام کاظم (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

از دیدگاه اهل‌سنت امام کاظم (علیه السلام) جزو طبقة هفتم تابعان اهل مدینه است[5] و با افرادی مثل سفیان ثوری، شعبه بن حجاج و معمر بن راشد و ... هم‌طبقه است.[6] رجال‌شناسان اهل‌سنت ایشان را با الفاظی مثل صدوق و عابد ستوده‌اند.[7]

با این همه تعداد روایات ایشان در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت بسیار اندک و انگشت‌شمار است. بسیاری از مؤلفان این کتب هیچ روایتی از امام کاظم در کتابهای خود نقل نکرده‌اند؛ برای نمونه بخاری، مسلم، ابوداود، نسائی و دارمی هیچ روایتی از امام کاظم (علیه السلام) در کتابهایشان نیاورده‌اند و دیگرانی نظیر احمد، ترمذی، ابن‌ماجه و حاکم نیز تنها یک یا دو روایت از ایشان نقل کرده‌اند. بیهقی تنها پنج روایت و متقی هندی نیز فقط نه روایت از ایشان نقل کرده که یک روایت آن تکراری است. (نمودار شمارة 11)[8] این در حالی است که از راویانی که با ایشان هم‌طبقه بوده‌اند، صدها روایت در این منابع نقل شده است؛ برای نمونه در مسند بیش از پانصد روایت، در صحیحین بیش از دویست روایت، در سنن ابن‌ماجه بیش از 130، در سنن ابو‌داود بیش از 120، در سنن ترمذی بیش از 180، در سنن نسائی بیش از دویست، در سنن دارمی بیش از هشتاد، در مستدرک بیش از 160، در سنن بیهقی بیش از نهصد و در کنز العمال بیش از شصت روایت از سفیان ثوری نقل شده است که این آمار به هیچ روی با آمار روایات امام کاظم در این منابع مقایسه‌کردنی نیست. در زمینة نقل اقوال و افعال نیز هیچ روایتی از امام کاظم (علیه السلام) در این منابع نیامده است.

جمع‌بندی و بررسی کلی

در مجموع در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت تنها نوزده روایت و با حذف مکررات شانزده روایت از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده است که در این میان کنز العمال با نقل هشت روایت در رتبة نخست و کتابهای سنن ترمذی، ابن‌ماجه و مسند احمد با نقل تنها یک روایت در رتبة آخر قرار دارند. در کتابهای صحیحین، سنن ابوداود، دارمی و نسائی نیز هیچ روایتی از ایشان نیامده است.

در منابع مذکور با حذف مکررات چهار روایت در زمینة مسائل فقهی، سه روایت در موضوع اعتقادات، سه روایت در فضایل، دو روایت در زمینة اخلاق، دو روایت در آداب و یک روایت در زمینة تاریخ و ادعیه و زیارات آمده است. (نمودار شمارة 13)

9ـ روایات امام رضا (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

امام رضا (علیه السلام) از دیدگاه اهل‌سنت در طبقة دهم راویان قرار دارد.[9] البته ابن‌جوزی ایشان را از راویان طبقة هشتم تابعان اهل مدینه برشمرده است.[10] رجال‌شناسان سنی با واژه‌هایی مثل صدوق ایشان را ستوده و توثیق کرده‌اند.[11] با این همه در مقام نقل، روایات انگشت‌شماری را از ایشان نقل کرده‌اند؛ به گونه‌ای که مجموع روایات ایشان در منابع یازده‌گانه‌ای که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی‌کند. (نمودار شمارة 12)[12] از میان این مؤلفان تنها متقی هندی، بیهقی و ابن‌ماجه روایاتی از ایشان را در کتابهای خود آورده‌اند. ابن‌ماجه و بیهقی هر کدام تنها یک روایت از ایشان نقل کرده‌اند و متقی هندی نیز تنها هفت روایت از ایشان آورده است که یک روایت آن تکراری است.

جمع‌بندی و بررسی کلی

در مجموع در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت تنها نه روایت و با حذف مکررات، هشت روایت از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است که از این میان سه روایت در موضوع اعتقادات، دو روایت در موضوع اخلاق، دو روایت در فضایل و یک روایت در موضوع فقه است. (نمودار شمارة 13)

در زمینة اقوال و افعال نیز هیچ روایتی از ایشان نقل نشده است.